مبانی مسئولیت اخلاقی

چکیده مسئولیت اخلاقی از مهمترین مباحث مطرح شده در حوزه فرا اخلاق می باشد. فیلسوفان اخلاق تردیدی ندارند که آن، تنها یکی از ویژگیهای انسان بالغ است و از ابتدای تاریخ فلسفه تا کنون به صورتهای مختلفی در این باره به بحث پرداخته اند و بالاتفاق معتقدند که دارا بودن مسئولیت اخلاقی، شرایطی را می طلبد. اختیار یا اراده آزاد، علم و توانایی از جمله شرایطی است که از جهات گوناگون مورد تأیید و تأکید آنها بوده است. این تحقیق به بررسی و تحلیل این شرایط که از آن به مبانی مسئولیت اخلاقی، تعبیر می شود، می پردازد. در این رابطه، پذیرش یا عدم پذیرش اختیار یا آزادی به عنوان مهمترین عنصر شکل گیری مسئولیت اخلاقی و تناقض آن با جبرگرایی علّی، باعث شد تا فیلسوفان درباره تحقق مسئولیت اخلاقی، دیدگاههای مختلفی را مطرح کنند. از این رو، گرچه فلاسفه اختیار، علم و توانایی را به عنوان شرایط و مبانی مسئولیت اخلاقی می پذیرند و اتفاق نظر دارند، اما در اصل وجود یا نحوه وجود این شرایط در انسان با هم اختلاف نظر پیدا می کنند. این مسئله زمینه ساز ایجاد رویکردهای مختلفی در مسئولیت اخلاقی می شود. در تناقض بین جبرگرایی و مسئولیت اخلاقی، گروهی معتقدند که می توان بین این دو توافق و سازگاری ایجاد کرد و دیدگاه سازگارگرایی را مطرح می کنند. گروهی دیگر برآنند که به هیچ وجه نمی توان میان این دو سازگاری ایجاد و دیدگاه ناسازگارگرایی را به وجود آوردند. این دیدگاه خود در سه شاخه اختیارگرایی، جبرگرایی و ناسازگارگرایی سخت قابل بررسی است. در این تحقیق، پس از تحلیل دیدگاه فیلسوفان به نظر می رسد، خلط مباحث و برداشت اشتباه و سطحی از مفهوم اختیار و قانون علیت و حد و حدود آنها به طرق مختلف سبب گمراهی فیلسوفان شده است. به گونه ای که، سازگارگرایان علیرغم صحت دیدگاهشان در حلّ این تعارض، به دلیل ضعفشان در بحث اختیار در تبییین درست آن دچار مشکل می شوند. در مقابل، ناسازگارگرایان نیز در پذیرفتن عنصر اختیار در انسان دچار افراط یا تفریط شده و دیدگاههای بسیار نامعقولی را ارائه می دهند که خود به خوبی می تواند گواه نادرستی ناسازگاری باشد